Contractvormen van de netbeheerder: individueel en collectief

Door transportschaarste is het voor de netbeheerder onmogelijk om op veel plekken nieuwe of grotere transportvermogens af te sluiten. Toch zijn er mogelijkheden om binnen de bestaande schaarse netcapaciteit ruimte aan te vragen. In dit artikel vind je een overzicht van de belangrijkste contractvormen van de netbeheerder - individueel én collectief.

*Dit overzicht is gebaseerd op de meest recente gegevens van Autoriteit Consument & Markt (ACM).

De netbeheerder zorgt ervoor dat jouw energie veilig en betrouwbaar bij je wordt afgeleverd via het netwerk. Hiervoor sluit je een aansluit- en transportovereenkomst (ATO) af. Zo’n contract regelt zaken als het gebruik van de aansluiting, de capaciteit ervan en de tarieven die daarvoor gelden. Dit kan op twee manieren: individueel of collectief.

Bij een individueel contract sluit je zelf rechtstreeks een overeenkomst met de netbeheerder. Dit zijn de ‘oude’ contracten, waarbij je altijd dezelfde capaciteit mocht gebruiken, of de nieuwe met variabele capaciteit.

De nieuwe optie is een collectief contract. Hierbij sluit een overkoepelende partij, bijvoorbeeld een coöperatie van bedrijven, een contract af met afspraken voor meerdere aansluitingen tegelijk.

Individuele contractvormen

In congestiegebieden zijn er nieuwe, flexibele contracten voor individuele aansluitingen. Deze zijn bedoeld voor nieuwe gebruikers of voor bedrijven die willen uitbreiden, maar waarvoor geen vaste transportcapaciteit meer beschikbaar is.

Met deze flexibele contracten kun je toch gebruikmaken van het net, zonder dat je de drukte op piekmomenten verhoogt. Hieronder vind je de drie varianten van individuele contracten.

1. Volledig variabel transportrecht (non-firm)

Bij dit contract mag je alleen gebruikmaken van het toegekende vermogen als er ruimte is op het net. De netbeheerder informeert uiterlijk een dag van tevoren over de beschikbaarheid en omvang van het transportvermogen voor de volgende dag.

Voor wie? Aanvragers van transportcapaciteit in een congestiegebied, op het landelijke of regionale net
Beschikbaar vanaf: 31 januari 2024 (verplicht per 1 februari 2025)
Netbeheerder: Landelijk én regionaal
Tarief: Ongeveer 50% goedkoper dan het standaardtarief

Voordelen:

• Snellere toegang, ook in gebieden met transportschaarste
• Lagere transporttarieven
• Geschikt voor bedrijven die flexibel zijn of processen kunnen afschakelen

Nadelen:

• Geen zekerheid over het moment waarop de netbeheerder een oproep doet om terug te regelen; mogelijk niet bruikbaar op kritieke momenten
• Elke dag beschikbaarheid afstemmen
• Niet geschikt voor processen die continu energie nodig hebben

2. Tijdsduurgebonden transportrecht (alleen bij TenneT)

Met dit contract mag je minstens 85% van de tijd elektriciteit gebruiken. Voor maximaal 15% van de tijd kan TenneT het gebruik tijdens piekmomenten beperken. Je hoort uiterlijk één dag van tevoren wanneer dat is. Deze variant is alleen beschikbaar voor aansluitingen die direct zijn aangesloten op het landelijke hoogspanningsnet.

Voor wie? Grote verbruikers, met flexibele processen, die zijn aangesloten op het landelijke hoogspanningsnet
Beschikbaar vanaf: 1 april 2025 (overal uiterlijk 1 oktober 2025)
Netbeheerder: Alleen TenneT
Tarief: Ongeveer 50% goedkoper dan het standaardtarief

Voordelen:

• Meer zekerheid: je mag het grootste deel van het jaar gewoon elektriciteit gebruiken
• Eenvoudig te gebruiken voor bedrijven met enige flexibiliteit
• Beter te plannen dan een volledig variabel contract

Nadelen:

• Alleen voor aansluitingen op het hoogspanningsnet
• Niet geschikt voor processen die altijd elektriciteit nodig hebben
• Vereist aanpassing in je bedrijfsvoering

3. Tijdsblokgebonden transportrecht (regionale netbeheerders)

Bij deze vorm spreek je vaste tijdsblokken af waarin je stroom mag gebruiken, zoals alleen 's nachts of buiten de piekuren. Deze blokken staan vast in het contract. Zo weet je precies wanneer je elektriciteit kunt gebruiken. Je betaalt ook alleen voor de tijdsblokken in je contract.

Voor wie? Grote, flexibele gebruikers op het regionale net
Beschikbaar vanaf: 1 april 2025
Netbeheerder: Regionaal (bijv. Enexis, Liander, Stedin)
Tarief: Lager dan normaal, je betaalt alleen voor de afgesproken blokken

Voordelen:

• Zeer geschikt voor nachtproductie of flexibele processen
• Vaste, voorspelbare momenten waarop je elektriciteit kunt gebruiken
• Goedkoper door beperkte uren

Nadelen:

• Alleen elektriciteit tijdens afgesproken uren
• Past niet bij continu of dynamisch energieverbruik
• Afhankelijk van de planning van de netbeheerder

Groepscontractvormen

Naast individuele contracten zijn er ook manieren om transportcapaciteit samen te organiseren. Dat kan interessant zijn voor bedrijven die dicht bij elkaar zitten of samenwerken, zoals op een bedrijventerrein. Door samen te werken, kun je het elektriciteitsnet slimmer gebruiken en ontstaat er meer ruimte. Hieronder lees je welke groepscontracten er zijn of in ontwikkeling zijn.

1. Groepstransportovereenkomst (GTO)

Bij een GTO krijgen meerdere grootverbruikers samen een vastgestelde hoeveelheid transportcapaciteit. Die verdelen ze zelf onderling, volgens afspraken binnen de groep. De groep is ook gezamenlijk verantwoordelijk voor het niet overschrijden van die capaciteit.

Met deze overeenkomst kun je  schommelingen in het verbruik binnen de groep opvangen, bijvoorbeeld wanneer het ene bedrijf tijdelijk minder gebruikt en een ander juist meer. Hierdoor wordt de toegekende netcapaciteit beter benut én ontstaat ruimte om meer transportrechten aan anderen toe te kennen.

Voor wie: Groepen van grootverbruikers
Status: In voorbereiding (ontwerp-codebesluit ACM)
Netbeheerder: Regionaal
Tarief: Volgens standaardtarieven per aansluiting

Voordelen:

• Flexibeler omgaan met pieken in verbruik
• Efficiënter gebruik van beschikbare netcapaciteit
• Goed te combineren met EMS of onderlinge afspraken

Nadelen:

• Je hebt goede onderlinge afspraken en juridische structuur nodig
• Groepsleden zijn samen verantwoordelijk voor overschrijding
• Vraagt om technische coördinatie en datadeling
• De bandbreedte van het toe te kennen transportvermogen is afhankelijk van historisch gebruik, niet de huidige wensen.

2. Cable pooling

Bij cable pooling delen meerdere partijen één aansluiting op het net, bijvoorbeeld een zonnepark en een windpark. Zolang de gezamenlijke productie binnen de afgesproken capaciteit blijft, kun je die aansluiting efficiënt gebruiken. Dit werkt vooral goed als de productieprofielen elkaar aanvullen (zoals zon overdag en wind 's nachts).

Verruiming van cable pooling

In de huidige Elektriciteitswet mogen alleen zon- en windparken een aansluiting delen. De ACM loopt vooruit op de nieuwe Energiewet maakt cable pooling ook toegankelijk voor andere gebruikers. Er zijn wel voorwaarden:

• Maximaal 4 partijen per aansluiting
• Minimaal 100 kVA gezamenlijke capaciteit
• De installaties moeten dicht bij elkaar staan
• Je moet je gedragen als één aangesloten partij of gebruikmaken van MLOEA (Meerdere Leveranciers op Eén Aansluiting). Elke aansluiting kan onder MLOEA een eigen leverancier contracteren. Dit geeft meer vrijheid aan de deelnemers.
• Je moet het vooraf melden bij de ACM

Bovendien is in het concept-Energiebesluit opgenomen dat ook batterijen met minder marge mogen deelnemen aan cable pooling met zon- en wind. Het zogenaamde op de “vluchtstrook” werken. Het Energiebesluit is de concretere uitwerking van regels die volgen uit de Energiewet, welke op 1 januari in werking zal treden. Dit geeft nog meer ruimte om deze aansluitvorm te realiseren.

Voor wie: (Groep) aangeslotene partijen met >100 kVA capaciteit en fysieke nabijheid
Status: In werking sinds 9 juli 2022
Netbeheerder: Regionaal(verplicht om toe te staan)
Tarief: Eén gezamenlijk tarief voor de aansluiting

Voordelen:

• Snellere en goedkopere aansluiting op het net
• Hogere benuttingsgraad van bestaande infrastructuur
• Eigen afspraken mogelijk via MLOEA

Nadelen:

• Juridische en technische samenwerking vereist
• Alleen mogelijk als installaties dicht bij elkaar staan

3. Gesloten Distributie Systemen (GDS)

Een GDS is een privé-netwerk met één aansluiting op het openbare net. Binnen dat netwerk maken bedrijven samen afspraken over de verdeling van stroom. De exploitant van het GDS is als het ware de private netbeheerder.

Een GDS is handig voor bijvoorbeeld campussen of industrieterreinen met nauwe samenwerking, maar het is juridisch en technisch complex. Je hebt een officiële ontheffing nodig van de ACM. Het is dus belangrijk dat je controleert bij het ACM of zo’n ontheffing mogelijk is, voordat je een uitgebreid onderzoek naar deze contractvorm start. 

Voor wie: Marktpartijen en beheerders van een privaat net met meerdere aangesloten gebruikers
Status: Toegestaan als je een ontheffing hebt
Netbeheerder: GDS-exploitant (aansluiting op regionale of landelijke netbeheerder)
Tarief: Afspraken binnen het GDS zelf

Voordelen:

• Volledige regie over verdeling van transportcapaciteit binnen het GDS
• Geschikt voor geïntegreerde samenwerking tussen bedrijven
• Efficiënt in combinatie met lokale opwek, opslag en afname

Nadelen:

• Complexe juridische en organisatorische structuur
• Vaak duur vanwege eigen net
• Vereist ACM-ontheffing en toezicht
• Aansprakelijkheid ligt bij GDS-exploitant

Extra producten om congestie te beperken

Netbeheerders bieden ook aanvullende producten aan die helpen bij drukte op het net. Deze zijn vooral gericht op het tijdelijk verminderen van verbruik of opwek.

1. Redispatch

De netbeheerder vraagt je (tegen vergoeding) om tijdelijk minder stroom te gebruiken of op te wekken. Dat gebeurt tijdens drukke momenten op het net. Dit kan op het laatste moment of via kortetermijnafspraken. Vaak regel je dit via een CSP (Congestion Service Provider).

Met redispatch krijg je geen extra capaciteit, maar het kan wel financieel voordeel opleveren voor bedrijven die flexibel om kunnen gaan met hun elektriciteit. 

Voordelen:

• Helpt direct om congestie op te lossen
• Financiële vergoeding voor het meewerken
• Makkelijk in te passen in bestaande processen

Nadelen:

• Je krijgt geen extra contractcapaciteit 
• Niet geschikt voor structurele planning

2. Capaciteitsbeperkingscontract (CBC)

Bij een CBC spreek je af dat je op drukke momenten je stroomgebruik beperkt. Zo kun je toch extra contractvermogen aanvragen. Je krijgt per keer dat je wordt afgeroepen een vergoeding. CBC’s zijn er ook voor groepen: dan kunnen meerdere partijen samen afregelen, zodat één partij extra ruimte krijgt.

Een CBC werkt ongeveer zoals een volledig variabel contract (non-firm). Het verschil? Met een non-firm krijg je korting op je aansluittarief, en met een CBC krijg je compensatie per afroep.

Voordelen:

• Maakt uitbreiding toch mogelijk bij schaarse capaciteit
• Compensatie bij afroep
• Geschikt voor samenwerking tussen locaties of bedrijven
• Vermindert actief congestie

Nadelen:

• Je moet goed intern of onderling af kunnen stemmen (bij een groepscontract)
• Transportbeperkingen kunnen onverwacht zijn

Verkenningen en experimenten

Naast bestaande contracten onderzoeken netbeheerders, de ACM en marktpartijen ook nieuwe manieren om slim om te gaan met de volle elektriciteitsnetten. Dit gebeurt via pilots en experimenten. Deze mogen worden uitgevoerd als de netbeheerder meewerkt en het vooraf gemeld wordt bij de ACM. Sommige van deze proefvormen kunnen uiteindelijk leiden tot nieuwe, vaste contracten. Hieronder staan een paar voorbeelden van experimenten die nu lopen.

1. Groepscapaciteitsovereenkomsten

Bij een groepscapaciteitsovereenkomst houdt ieder bedrijf zijn eigen contract, maar er wordt wel een gezamenlijke maximale grens afgesproken voor het hele collectief. Samen moeten de deelnemers ervoor zorgen dat ze die grens niet overschrijden. Nieuwe leden van de groep krijgen een flexibel contract (non-firm). Deze vorm is minder ingewikkeld dan een volledige groepstransportovereenkomst (GTO), maar vereist nog steeds goede samenwerking.

2. Energievolumegebonden transportrecht

Netbeheerder Liander test een nieuwe vorm van transportrecht waarbij je per dag een vaste hoeveelheid energie mag afnemen. De netbeheerder bepaalt op welk moment dat gebeurt, afhankelijk van de beschikbare capaciteit. Zo blijft het net stabiel, maar weet je als gebruiker wel zeker dat je een bepaald volume kunt gebruiken. Voor deze proef heeft Liander in december 2024 een ontheffing gekregen. Het experiment loopt vijf jaar en mag ook buiten congestiegebieden worden toegepast.

3. Standaardvergoeding voor congestiemanagement bij hernieuwbare opwek

Voor nieuwe wind- en zonneparken is er een standaardcontract in ontwikkeling. In plaats van maatwerkafspraken over het tijdelijk uitschakelen van opwek, krijgen deze projecten een vaste vergoeding volgens een heldere formule. Dat versnelt de procedure en geeft projectontwikkelaars meer zekerheid vooraf.

Welk contract past bij jou?

Heb je als bedrijf te maken met netcongestie? Dan zijn er meer mogelijkheden dan je misschien denkt. Netbeheerders bieden verschillende soorten contracten en oplossingen voor individuele aansluitingen en voor samenwerkingen. Door slim te combineren kun je vaak toch verduurzamen, uitbreiden of samenwerken in een energiehub. Welke optie het beste past, hangt af van je locatie én van hoeveel flexibiliteit je in je processen hebt. Je (technisch) adviseur kan je helpen bepalen welke contracten bij jouw situatie passen.